Abstract:
การศึกษาครั้งนี้มุ่งศึกษาถึง ประวัติ พัฒนาการ ทรัพยากรวัฒนธรรมที่มีในชุมชน และวิธีการจัดการอัตลักษณ์ชุมชนไทพวนบ้านฝายมูล หมู่ที่ ๑ ตำบลป่าคา อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ คือ มีการศึกษาจากเอกสารชั้นต้นและชั้นรอง เช่น หนังสือ บทความ งานวิจัย และพงศาวดาร รวมถึงมีการลงพื้นที่เพื่อสัมภาษณ์ทั้งแบบเป็นทางการ ไม่เป็นทางการ และการสังเกตจากกิจกรรมในชีวิตประจำวันรวมไปถึงในงานประเพณี เพื่อนำเอาข้อมูลทั้งหมดมารวบรวมและวิเคราะห์ผล จากการศึกษาพบว่าชาวพวนบ้านฝายมูลมีประวัติศาสตร์การตั้งถิ่นฐานเกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์ของสยามในสมัยรัชกาลที่ ๓ และเจ้าผู้ครองนครน่านองค์ที่ ๖๒ และ ๖๓ กล่าวคือ เป็นกลุ่มชาวพวนที่ถูกกวาดต้อนมาครั้นเหตุการณ์กบฏเจ้าอนุวงศ์เวียงจันทน์ โดยเมืองน่านในสมัยของเจ้าอนันตวรฤทธิเดชได้ส่งคนไปร่วมรบกับรัฐบาลสยาม เมื่อได้รับชัยชนะจึงได้มีการกวาดต้อนชาวพวนกลุ่มหนึ่งมายังเมืองน่านด้วย จากนั้น เจ้าสุริยะ(พระยศในขณะนั้นของพระเจ้าสุริยพงศ์ผริตเดช ผู้ครองนครน่านองค์ที่ ๖๓) ได้มีพระประสงค์ในการขุดเจาะเหมืองฝายเพื่อดึงน้ำเข้านาของพระองค์ จึงได้เกณฑ์ชาวพวนที่มีฝีมือในการตีเหล็ก ๑๕ ครัวเรือนเดินทางมายังที่ตั้งของบ้านฝายมูลในปัจจุบันเพื่อขุดเจาะเหมืองฝาย เมื่อขุดแล้วเสร็จชาวพวนกลุ่มนี้ก็ได้ตั้งบ้านเรือนอยู่ ณ ที่แห่งนี้ ปัจจุบันจะพบว่าบ้านฝายมูลมีทรัพยากรอยู่อย่างมากมาย ทั้งทรัพยากรธรรมชาติ คือ แม่น้ำย่าง ป่าชุมชน ต้นฉำฉา (จามจุรี) ยักษ์ และทรัพยากรวัฒนธรรม โดแบ่งเป็นทรัพยากรวัฒนธรรมทางนามธรรม คือ ประเพณีกำม่าฮั้ว ม่าฮาย, ประเพณีกำเกียง หรือกำไล่ยี่ไล่เกียง ประเพณีกำฟ้า ประเพณีหี่บ้าน ประเพณีการแต่งงานฮีตลาว ประเพณีทานสลากห่อข้าวดำนิล (ดำดิน) ภาษาไทพวน ภูมิปัญญาการตีเหล็ก ภูมิปัญญาการทอผ้า และทรัพยากรวัฒนธรรมทางวัตถุ คือ ศาลเจ้าหลวงเหมยฟ้า (เจ้าหลวงชมพู) กำแพงบรรพชน หลักเสื้อบ้าน บ้านจำลองไทพวน วัดฝายมูล พระธาตุไทพวนศรีฝายมูล ฝายกั้นลำน้ำย่างลูกที่ ๑ และลำเหมืองมหัศจรรย์ และเรือแข่งบ้านฝายมูล จากทรัพยากรต่าง ๆ เหล่านี้ทำให้ชาวพวนบ้านฝายมูลมีการจัดการอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของตนเองผ่านกิจกรรมต่างๆ คือ การจัดการอัตลักษณ์ผ่านทรัพยากรวัฒนธรรมทางรูปธรรม คือ การจัดตั้งกลุ่มทางวัฒนธรรมโดยคนในชุมชน การจัดการพื้นที่ทางวัฒนธรรมในชุมชน การจัดการอัตลักษณ์ผ่านทรัพยากรวัฒนธรรมทางนามธรรม คือการจัดการอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมผ่านประเพณีชุมชน การจัดการอัตลักษณ์วัฒนธรรมทางภาษา การจัดการอาชีพที่เป็นอัตลักษณ์ดั้งเดิมของชุมชน และการจัดการอัตลักษณ์ผ่านหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง คือ องค์การบริหารส่วนตำบลป่าคา และหน่วยงานอื่น ๆ
