การระบาดของเชื้อ Nosema ceranae และความรุนแรงของโรคในผึ้งหลวง (Apis dorsata Fabricius, 1793) ในประเทศไทย

Abstract

ผึ้งหลวง (Apis dorsata) เป็นผึ้งพื้นเมืองของประเทศไทยที่มีขนาดลำตัวและรังขนาดใหญ่ที่สุด ให้น้ำผึ้งและผลิตภัณฑ์ผึ้งที่เป็นประโยชน์ นอกจากนี้ยังทำหน้าที่สำคัญต่อระบบนิเวศน์เนื่องจากทำหน้าที่ผสมเกสรให้พืชชนิดต่าง ๆ โดยเฉพาะพืชอาหารหลัก (crop plants) ของประเทศไทย และประเทศอื่นในภูมิภาคเอเชีย แต่ในปัจจุบันจำนวนประชากรของรังผึ้งหลวงลดจำนวนลงอย่างมาก เนื่องมาจากปัจจัยต่าง ๆ โดยเฉพาะ โรคโนซีมา (Nosemosis) ซึ่งเป็นสาเหตุทำให้ผึ้งชนิดต่าง ๆ ท้องร่วงและตายในที่สุด รวมถึงผึ้งพื้นเมืองของประเทศไทยด้วย วัตถุประสงค์ของการวิจัย คือ สำรวจการติดเชื้อ Nosema ในผึ้งหลวงจากพื้นที่ต่าง ๆ ของประเทศไทย และยังตรวจสอบความรุนแรงของ Nosema ceranae ในผึ้งหลวงวรรณะผึ้งงานภายหลังการติดเชื้อ เป็นระยะเวลา 30 วัน โดยการวัดประสิทธิภาพการติดเชื้อ อัตราการติดเชื้อระหว่างเซลล์ที่ติดเชื้อต่อเซลล์ที่ไม่ติดเชื้อจำนวนร้อยเซลล์, ระดับน้ำตาลทรีฮาโลสในน้ำเลือด และปริมาณโปรตีนของต่อมไฮโปฟาลิงค์ การจัดจำแนกระบุสปีชีส์ของเชื้อ Nosema ใช้ทั้งลักษณะทางกายภาพของ Nosama สปอร์ และวิเคราะห์ผลด้วย qPCR นอกจากนี้ยังได้ทดลองใช้สารสกัดพรอพอลิสจากชันโรง (Trigona apicalis) สำหรับควบคุมโรคโนซีมาในผึ้งหลวง ผลการทดลองพบว่า พบการติดเชื้อ Nosema ผึ้งหลวงทุกพื้นที่ทำการสำรวจ และผลการวิเคราะห์ด้วย qPCR พบทั้ง N. ceranae และ N. apis นอกจากนี้ยังพบว่าเชื้อที่ระดับความเข้มข้นสูงส่งผลให้ประสิทธิภาพการติดเชื้อและอัตราการติดเชื้อสูงขึ้น และที่น่าสนใจก็คือ สารสกัดพรอพอลิสความเข้มข้นร้อยละ 50 จากชันโรง ทำให้ประสิทธิภาพการติดเชื้อและอัตราการติดเชื้อลดลงเมื่อเปรียบเทียบกับกลุ่มควบคุม นอกจากนี้สารสกัดพรอพอลิส ยังทำให้ระดับน้ำตาลทรีฮาโลสในน้ำเลือด ปริมาณโปรตีนในต่อมไฮโปฟาลิงค์ และการรอดชีวิตของผึ้งหลวงเพิ่มขึ้นเมื่อเปรียบเทียบกับกลุ่มควบคุม สารสกัดพรอพอลิสจากชันโรง ควรได้รับการพิจารณาเพื่อเป็นทางเลือกของการใช้สารจากธรรมชาติในรักษาโรคโนซีมา