โครงสร้างและคุณสมบัติเชิงเคมีของเนื้อเยื่อและเซลล์เข็มพิษในแมงกะพรุน Sanderia malayensis และ Rhopilema hispidum และกลไกการปล่อยเข็มพิษ

Abstract

ปัจจุบันเกิดภาวะโลกร้อน ทำให้แมงกะพรุนมีการจำนวนเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว จึงเกิดปัญหาต่าง ๆ ตามมาโดยเฉพาะด้านการท่องเที่ยว ส่งผลให้นักท่องเที่ยวได้รับอันตรายจากการโดนแมงกะพรุนต่อยจำนวนมาก เนื่องจากตามอวัยวะต่าง ๆ ของแมงกะพรุนบรรจุเข็มพิษที่มีลัษณะเป็นกระเปาะ โดยสามารถถูกกระตุ้นให้ปล่อยออกมาเพื่อป้องกันตัวจากผู้ล่า ซึ่งพิษของแมงกะพรุนมี ระดับความรุนแรง ที่แตกต่างกัน มีการใช้น้ำส้มสายชูและผักบุ้งทะเล มาใช้ในการปฐมพยาบาลเบื้องต้น แต่มีรายงานว่า น้ำส้มสายชูมีผลกระตุ้นต่อการปล่อยพิษของเข็มพิษ แมงกะพรุนบางชนิดให้มากขึ้น อย่างไรก็ดีความรู้พื้นฐานด้านชีววิทยาและกลไกการปล่อยเข็มพิษของแมงกะพรุนยังไม่เป็นที่ทราบดีนัก ผู้วิจัยจึงสนใจ ที่จะศึกษาสัณฐานและการกระจายของเข็มพิษของแมงกะพรุนไฟมาเลเซีย Sanderia malayensis โดยทำการศึกษาภายใต้กล้องจุลทรรศน์แบบใช้แสง และนับจำนวนเข็มพิษเพื่อหาความหนาแน่นของเข็มพิษในหนวด แขนรอบปาก และร่ม พบว่าเข็มพิษมีรูปร่างเป็นกระเปาะและท่อกลวงขดอยู่ภายใน โดยพบเข็มพิษอยู่รวมกันเป็นกลุ่ม แต่ละกลุ่มอาจมีขนาดแตกต่างกัน บริเวณหนวดพบเข็มพิษได้มากที่สุด จากนั้นทำการทดสอบการกระตุ้นการปล่อยเข็มพิษด้วยสารเคมีชนิดต่าง ๆ พบว่า น้ำทะเลที่ความเข้มข้น 30 ppt และ ผักบุ้งทะเลบดในน้ำทะเล สามารถยับยั้งการปล่อยเข็มพิษ แต่น้าส้มสายชูจะกระตุ้นการปล่อยเข็มพิษในแมงกะพรุนชนิดนี้ นอกจากนี้ยังได้ทำการศึกษาจุลกายวิภาคของเนื้อเยื่อแมงกะพรุนไฟมาเลเซียภายใต้กล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนแบบส่องผ่านพบเข็มพิษภายในเซลล์สร้างเข็มพิษ (nematocyte) เข็มพิษมีลักษณะเป็นกระเปาะที่มีแคปซูลหนา ภายในเซลล์สร้างเข็มพิษพบเยื่อเอ็นโดพลาสมิกเรติคูลัมชนิดขรุขระ (RER) จำนวนมาก คาดว่ามีหน้าที่เกี่ยวข้องกับการสร้างโปรตีนที่เป็นองค์ประกอบของเข็มพิษ